Việc nhận diện các biểu hiện cụ thể của “tiêu cực” là không đơn giản, nhưng có thể khái quát lại, biểu hiện rõ nét nhất của “tiêu cực” là sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”.

Toàn cảnh Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XIII, sáng 4/10/2021. Ảnh: Phương Hoa/TTXVN

Tiêu cực trong cán bộ, đảng viên là những thói hư, tật xấu, khuyết điểm, là nhận thức, thái độ, hành vi không lành mạnh, có tác dụng xấu của cán bộ, đảng viên, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến lợi ích, uy tín của Đảng, có hại cho nhân dân, cản trở quá trình phát triển của xã hội. "Tiêu cực" có nội hàm rất rộng, với nhiều biểu hiện khác nhau cả trong nhận thức lẫn hành vi, với tính chất, mức độ khác nhau. Việc nhận diện các biểu hiện cụ thể của "tiêu cực" là không đơn giản, nhưng có thể khái quát lại, biểu hiện rõ nét nhất của "tiêu cực" là sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, "tự diễn biến", "tự chuyển hóa".

CÁC BIỂU HIỆN TIÊU CỰC TRONG CÁN BỘ, ĐẢNG VIÊN

Sau 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội XII của Đảng, nhất là thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI, XII về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng gắn với việc thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị về "Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh", tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống đã có chiều hướng thuyên giảm. Đánh giá của đầu nhiệm kỳ là "chưa đạt được mục tiêu đề ra", "chưa bị đẩy lùi, có mặt, có bộ phận còn diễn biến phức tạp hơn", đến cuối nhiệm kỳ được đánh giá "đạt được kết quả toàn diện" tuy "còn diễn biến phức tạp".

Báo cáo kết quả điều tra dư luận xã hội về "Kết quả 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng" do Ban Tuyên giáo Trung ương thực hiện tháng 11/2020 cho thấy, đa số người được hỏi (trên 50%) cho rằng những vấn đề, hiện tượng xấu, tiêu cực trong đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội sau 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội XII đã giảm đi, đó là: Hiện tượng mâu thuẫn, mất đoàn kết trong chi bộ, đảng bộ, cấp ủy đảng (64%); Tham nhũng (58%); Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ đảng viên và trong xã hội (58%); Kỷ cương, phép nước không nghiêm, "lệ to hơn luật" (56%); Quan liêu, mất dân chủ hoặc dân chủ hình thức (52%); Bè phái, cục bộ, địa phương chủ nghĩa (52%). 

Tuy đã đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng tình trạng tham nhũng, tiêu cực, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ vẫn còn hạn chế. Các biểu hiện tiêu cực diễn ra ở các cấp, ngành, các lĩnh vực, từ cán bộ cấp thấp đến cán bộ cấp cao thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý. Nghị quyết Đại hội XIII đã thẳng thắn chỉ ra: "Việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên chưa thường xuyên, một số suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; vẫn còn tình trạng nói không đi đôi với làm; không tuân thủ nguyên tắc của Đảng; quan liêu, tham nhũng, lãng phí, cá nhân chủ nghĩa, cơ hội, thực dụng, bè phái, gây mất đoàn kết nội bộ;…Một số cán bộ vi phạm đến mức phải kỷ luật, xử lý hình sự, trong đó có cả Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương".

Những hiện tượng tiêu cực đó đã gây bức xúc trong xã hội. Trong các tiêu cực, cán bộ, đảng viên và dư luận xã hội quan tâm, bức xúc nhiều trước một số tình trạng tiêu cực sau:

Một là, lợi ích nhóm. Đây là biểu hiện có trong tất cả các lĩnh vực; trong đó đáng lo ngại nhất là quản lý nhà nước đối với kinh tế, quản lý con người, công tác cán bộ trong hệ thống chính trị. "Lợi ích nhóm" làm cản trở quá trình cải cách tư pháp, hành chính, từng bước làm vô hiệu hoá đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, làm chệch định hướng phát triển, tăng sự phân hoá trong xã hội, làm giảm sút niềm tin của nhân dân đối với Đảng, tiềm ẩn sự mâu thuẫn trong xã hội. "Lợi ích nhóm" từng bước làm tha hoá đội ngũ cán bộ, công chức, sai lệch các chuẩn mực xã hội, gây mâu thuẫn nội bộ, làm xói mòn lòng tin giữa nhân dân với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa.

Hai là, tiêu cực trong công tác cán bộ. Các biểu hiện tiêu cực trong công tác cán bộ thường thấy là chạy chức, chạy quyền, thân quen, cánh hẩu, lợi ích nhóm... Biểu hiện là tình trạng đúng quy trình nhưng không chọn được những cán bộ, đảng viên đủ phẩm chất, năng lực và uy tín; hợp thức hóa quy trình bằng nhiều cách khác nhau diễn ra ngày càng nhiều. Tình trạng chạy chức, chạy quyền có phần tinh vi hơn, với nhiều thủ đoạn khác nhau, biểu hiện ngày càng phức tạp, khó nhận biết. Không ít người đứng đầu đã bất chấp nguyên tắc, quy trình, quy định để lạm quyền thực hiện công tác cán bộ theo ý của riêng mình. Trên thực tế, ở một số địa phương, đã có tình trạng cán bộ được bổ nhiệm thần tốc, bổ nhiệm theo hiệu ứng domino, bổ nhiệm tràn lan… gây bức xúc trong xã hội.

Ba là, tình trạng tham nhũng "vặt". Tình trạng này xuất hiện ở nhiều nơi, trong nhiều cơ quan, tổ chức và ở những vị trí khác nhau; xảy ra ở nhiều lĩnh vực, nhất là trong giải quyết thủ tục hành chính; quản lý trật tự giao thông, đô thị; y tế; giáo dục; hải quan; thuế; tuyển dụng, đề bạt, sắp xếp, bố trí, bổ nhiệm cán bộ công chức… và nó "biến tướng" dưới nhiều hình thức nên không dễ phát hiện, xử lý. Tham nhũng vặt tuy giá trị không lớn nhưng nó kìm hãm sự phát triển kinh tế - xã hội, gây khó khăn cho địa phương, đơn vị trong thu hút đầu tư; làm giảm niềm tin của người dân, doanh nghiệp… Đồng thời nó là nguyên nhân dẫn đến vi phạm nghiêm trọng đạo đức của cán bộ, đảng viên nói riêng, đạo đức của Đảng nói chung.

Bốn là, tình trạng lời nói không đi đôi với việc làm, tình trạng hối lộ, đề cao đồng tiền, thực dụng chủ nghĩa. Các biểu hiện suy thoái liên quan đến thực thi quyền lực nêu trong Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII của cán bộ, đảng viên rất đa dạng, như nói không đi đôi với làm; nói một đằng, làm một nẻo; tham ô, tham nhũng, lợi dụng chức vụ, quyền hạn cấu kết với doanh nghiệp, với đối tượng khác để trục lợi; lợi dụng, lạm dụng chức vụ, quyền hạn được giao để dung túng, bao che, tiếp tay cho tham nhũng, tiêu cực; sử dụng quyền lực được giao để phục vụ lợi ích cá nhân hoặc để người thân, người quen lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình để trục lợi...

Năm là, tình trạng tha hóa đạo đức, lối sống, sống buông thả, hưởng lạc... Những hành vi này tác động không nhỏ đến dư luận xã hội, gây phản cảm trong nhân dân, làm suy giảm niềm tin của nhân dân vào tính tiền phong, gương mẫu của người đảng viên, suy giảm uy tín của Đảng, Nhà nước.

PHÒNG, CHỐNG NHỮNG BIỂU HIỆN TIÊU CỰC TRONG CÁN BỘ, ĐẢNG VIÊN

Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã xác định nhiệm vụ trọng tâm đầu tiên trong nhiệm kỳ là: "Tiếp tục đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hệ thống chính trị toàn diện, trong sạch, vững mạnh. Đổi mới phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng. Xây dựng tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực hiệu quả. Tiếp tục đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, "lợi ích nhóm", những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ"⁽²⁾.

Cần nhận rõ, suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trước hết thuộc phạm trù ý thức, nhưng có cơ sở kinh tế - xã hội cho sự tồn tại của nó. Vì vậy, để khắc phục sự suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống cần một hệ thống các giải pháp mang tính toàn diện, coi trọng cả lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, cả lĩnh vực kinh tế - xã hội và pháp luật, khắc phục những hạn chế, yếu kém trong xây dựng Đảng và trong các lĩnh vực của đời sống xã hội, loại bỏ những yếu tổ chủ quan và khách quan sản sinh ra nó. Trong thời gian tới, để phòng, chống những biểu hiện tiêu cực trong cán bộ đảng viên, cần thực hiện đồng bộ những nhóm giải pháp như sau:

Một là, tiếp tục nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên về nội dung, giá trị và ý nghĩa to lớn của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh - nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động của Đảng.

Để thực hiện được các mục tiêu nêu trên, công tác tuyên truyền, giáo dục lý luận chính trị giữ vai trò rất quan trọng. Bởi chỉ trên cơ sở nhận thức đầy đủ, sâu sắc và tin tưởng tuyệt đối vào chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng thì mới có sự kiên định trong mọi hoàn cảnh, nâng cao lập trường, bản lĩnh chính trị, trí tuệ, tính chiến đấu của người cán bộ, đảng viên. Trên cơ sở đó, tích cực bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, kiên quyết và thường xuyên đấu tranh, phản bác có hiệu quả các quan điểm sai trái, thù địch; đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong nội bộ.

Trong bối cảnh đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế, chuyển đổi kinh tế số và bối cảnh của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đòi hỏi mỗi đảng viên phải luôn tu dưỡng, rèn luyện phẩm chất chính trị, đạo đức cách mạng, nâng cao trình độ và kiến thức; phát huy vai trò tiên phong, gương mẫu, kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa cơ hội, xét lại, giáo điều, bảo thủ, bè phái, nói không đi đôi với làm. Chính vì thế, cần đặt lên hàng đầu việc bồi dưỡng tư tưởng, đạo đức, lối sống, lấy việc xây dựng nhân cách con người làm trọng tâm, cốt lõi của phát triển văn hóa, chăm lo xây dựng con người một cách toàn diện, cụ thể, thiết thực, kiên quyết đấu tranh mọi hiện tượng tiêu cực làm tha hóa con người.

Thứ hai, đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh theo tinh thần Kết luận 01-KL/TW về "Tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị khóa XII về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh" của Bộ Chính trị khóa XIII.

Để việc thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị về học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh thời gian tới đạt hiệu quả thiết thực, cần phải quán triệt, tập trung làm tốt ba nội dung: Học tập, làm theo Bác và nêu gương của cán bộ, đảng viên.

Đối với mỗi cán bộ, đảng viên, công chức, người lao động, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh cần phải gắn với chức trách, nhiệm vụ, vị trí việc làm cụ thể, không chung chung. Nội dung học tập có thể chung, giống nhau, nhưng liên hệ và việc làm cần phải cụ thể, gắn với nhiệm vụ của từng người. Cấp ủy, tổ chức đảng phải hướng dẫn và tổ chức đăng ký làm theo Bác của mỗicán bộ, đảng viên, phù hợp với công việc của họ, có kiểm tra, giám sát, sơ kết, tổng kết, thi đua, khen thưởng kịp thời… Cùng với tăng cường giáo dục nhận thức về những giá trị đạo đức, văn hóa cho cán bộ, đảng viên, công chức, cần nâng cao tính cảnh tỉnh, răn đe đối với những tư tưởng, biểu hiện tiêu cực, đồng thời khuyến khích, cổ vũ cán bộ, đảng viên suy nghĩ, hành động vì lợi ích chung, vì hạnh phúc của nhân dân, làm cho Đảng ta thật sự trong sạch, vững mạnh.

Ảnh minh họa

Thứ ba, đổi mới, tăng cường công tác quản lý phát triển đảng viên, bảo đảm chất lượng đảng viên theo yêu cầu của Điều lệ Đảng.

Cần xây dựng các tiêu chí, yêu cầu cụ thể về tư tưởng chính trị, trình độ năng lực, phẩm chất đạo đức, lối sống của đảng viên đáp ứng yêu cầu của giai đoạn cách mạng mới để quản lý và giáo dục cán bộ, đảng viên. Phát huy tính tiền phong gương mẫu, chủ động sáng tạo của đội ngũ đảng viên trong thực hiện nhiệm vụ được giao. Kiên quyết đưa ra khỏi Đảng những người không đủ tư cách.

Phát huy vai trò của công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật đảng trong phòng, chống suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống trong cán bộ, đảng viên. Cần triển khai thật tốt các công việc như tăng cường kiểm tra việc thực hiện Nghị quyết của Đảng, điều lệ Đảng, giữ nghiêm kỷ luật Đảng. Chú trọng kiểm tra, giám sát việc thực hiện những quy định về nêu gương, những điều đảng viên không được làm, việc thực hiện nhiệm vụ chấp hành đường lối chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, chủ trương cụ thể của các cấp ủy. Trong kiểm tra, giám sát, cần chú ý lắng nghe dư luận quần chúng, tiếp nhận ý kiến của mặt trận, đoàn thể nhân dân nhận xét, phê bình cán bộ, đảng viên theo định kỳ hoặc đột xuất để phát hiện, khắc phục những khuyết điểm khi mới manh nha. Coi trọng phát hiện các nhân tố tích cực, việc làm tốt, điển hình tốt để giúp cấp ủy tổng kết, rút ra những kinh nghiệm hay, bồi dưỡng và nhân rộng.

Thứ tư, những giải pháp trong lĩnh vực quản lý nhà nước.

Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đủ về số lượng và đạt về chất lượng để tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội đều được điều chỉnh bằng các bộ luật và luật. Các văn bản quy phạm pháp luật bảo đảm tính thống nhất nội tại, rõ  ràng về thứ bậc, chính xác, minh bạch, dễ hiểu, dễ thực hiện, có tính khả thi cao. Điều này sẽ góp phần hạn chế tình trạng cán bộ, đảng viên lợi dụng khe hở của luật pháp để trục lợi, suy thoái về đạo đức, lối sống. Việc nâng cao hiệu quả, hiệu lực quản lý xã hội cũng góp phần phòng, chống suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống trong cán bộ, đảng viên, góp phần hạn chế những hiện tượng tiêu cực có thể xảy ra, nhất là trên lĩnh vực kinh tế - xã hội.

Xây dựng ý thức tuân thủ pháp luật trong đội ngũ cán bộ, đảng viên. Đổi mới cơ chế quản lý, lành mạnh hóa môi trường sản xuất, kinh doanh, tạo cơ sở cho giáo dục, xây dựng đạo đức, lối sống mới. Thực hiện công bằng, dân chủ trong chính sách phân phối, chính sách tiền lương, trong quản lý sử dụng ngân sách nhà nước và tài sản công. Xóa bỏ cơ chế xin - cho, các hình thức đặc quyền đặc lợi đang có rất nhiều biến thể hiện nay để đảm bảo công bằng.

Xây dựng và thực hiện các quy phạm pháp luật và quản lý hành chính về văn hóa, xã hội. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về văn hóa, lối sống lành mạnh. Kiên quyết ngăn chặn, khắc phục, xử lý nghiêm mọi biểu hiện của thương mại hóa báo chí, giáo dục, y tế, văn hóa, nghệ thuật, thể thao, gây hậu quả xấu. Kiên quyết đấu tranh, đẩy lùi, tiến tới quét sạch các tệ nạn xã hội.

Thứ năm, phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội của nhân dân đối với cán bộ, đảng viên thông qua Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội.

Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội tiếp tục phát huy vai trò chủ thể, chủ động, tích cực làm tốt việc xây dựng và tổ chức thực hiện giám sát, phản biện xã hội hằng năm đối với cán bộ, đảng viên. Kết hợp liên thông ba nhiệm vụ: giám sát, phản biện, góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền; tăng giám sát vụ việc qua giám sát giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của cử tri và nhân dân; công khai các chỉ số hài lòng, cải thiện môi trường đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh; vấn đề báo chí dư luận đang quan tâm, nhân dân đang bức xúc, góp phần phòng, chống tham nhũng, lãng phí, ngăn chặn các biểu hiện suy thoái, "tự diễn biến" "tự chuyển hóa" đối với cán bộ, đảng viên.

Phát huy vai trò của dư luận xã hội để giám sát các hoạt động của cán bộ, đảng viên; đòi hỏi cán bộ, đảng viên phải có những việc làm vì lợi ích chung của cộng đồng, hạn chế những biểu hiện suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống, những biểu hiện tiêu cực trong xã hội.

Thứ sáu, hạn chế tối đa những tác động bên ngoài đến tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống trong cán bộ, đảng viên.

Đẩy mạnh tuyên truyền giáo dục, nâng cao nhận thức của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân về tình hình, nhiệm vụ cách mạng hiện nay và hiểu rõ âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch, phần tử phản động, cơ hội chính trị đối với cách mạng nước ta hiện nay để nâng cao sức đề kháng, "miễn dịch" với các luận điệu tuyên truyền xuyên tạc.

Tác động tiêu cực của xu hướng toàn cầu hóa trên các lĩnh vực chính trị, tư tưởng, văn hóa, đạo đức lối sống đã len lỏi vào đất nước ta và ảnh hưởng xấu đến đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên, như chủ nghĩa thực dụng kinh tế, lối sống cá nhân, hưởng thụ, chủ nghĩa cá nhân cực đoan… Vì vậy, cần có các biện pháp để khắc phục, hạn chế trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế.

Thứ bảy, phát huy vai trò tự giác, tích cực của cán bộ, đảng viên trong phòng, chống suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống.

Tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức chính trị, ý thức trách nhiệm, khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc của mỗi cán bộ, đảng viên. Thực hiện tốt nhiệm vụ này là trực tiếp góp phần khắc phục sự tự diễn biến trong cán bộ, đảng viên.

Nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm với nhân dân, phục vụ nhân dân của cán bộ, đảng viên. Cần tiếp tục quán triệt sâu sắc quan điểm "Dân là gốc". Nhân dân là trung tâm, là chủ thể của công cuộc đổi mới; thực hiện đúng nguyên tắc: Mọi chủ trương, chính sách phải thực sự xuất phát từ nguyện vọng, quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của nhân dân; lấy hạnh phúc, ấm no của nhân dân làm mục tiêu phấn đấu.

Nâng cao ý thức trách nhiệm của mỗi cán bộ, đảng viên trong công tác xây dựng Đảng. Điều này thể hiện ở việc cán bộ, đảng viên tích cực học tập, nâng cao trình độ lý luận chính trị và năng lực hoạt động tiễn, tham gia vào các quá trình xây dựng, triển khai thực hiện đường lối, nghị quyết của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước.

Nâng cao ý thức trách nhiệm của cán bộ, đảng viên đối với cộng đồng, gia đình và xã hội. Duy trì thực hiện các truyền thống tốt đẹp, các chuẩn mực đạo đức trong gia đình, có lối sống mực thước, nêu gương trong học tập, lao động, sản xuất, công tác. Cá nhân mỗi cán bộ, đảng viên đều có trách nhiệm xây dựng cộng đồng, cơ quan mình trong sạch, vững mạnh.

Xác định rõ trách nhiệm của cá nhân cán bộ, đảng viên trên lĩnh vực công tác. Mọi công việc được làm đến nơi đến chốn, hoàn thành chức trách nhiệm vụ được giao./.

TS. Hà Dũng Hải
Ban Tuyên giáo Trung ương

Nguồn Tạp chí Ban Tuyên giáo Trung ương

___

(1) (2) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2021, t.2, tr.200, 334.