Một số hiện vật được trưng bày tại Di tích (Ảnh sưu tầm)

Tháng 5/1955, chính quyền Ngô Đình Diệm đã phá hoại Hiệp định Giơ-ne-vơ, phát động chiến dịch “tố cộng, diệt cộng” với hàng loạt cuộc bắt bớ, đàn áp đẫm máu trên khắp miền Nam, biến Bình Định thành một trong những điểm nóng để thực hiện chiến dịch này. Tại Quy Nhơn, chúng đã sử dụng Nhà số 09 Đào Duy Từ, nơi có hai biệt phòng xà lim I và xà lim II để giam giữ những tù nhân được xem là “đầu sỏ”. Tại đây, địch áp dụng nhiều biện pháp tra tấn tàn bạo như: Đổ nước vôi, nước xà phòng vào miệng, sau đó đứng lên đạp trên bụng; trói tù nhân, nhốt vào thùng phuy đầy nước, đậy kín nắp, dùng gậy đập mạnh từ bên ngoài gây áp suất nước lớn khiến họ hộc máu chết; đóng đinh 10 đầu ngón tay, tra điện; tàn bạo hơn chúng tra tấn bằng “vuốt giang”, làm cắt đứt da thịt, gân tay và làm tù nhân lòi ruột ra chết; ngoài ra còn tra tấn bằng “khớp miệng”, tù nhân bị cùm chặt tay chân, chúng lấy cây sắt bỏ vào miệng, kéo ngược ra sau đầu, siết chặt khiến họ không thể ngậm miệng, phải chịu đựng suốt ngày dưới trời nắng gắt cho đến khi kiệt sức… gây đau đớn tột cùng cho tù nhân.

Trong số các phòng giam giữ, xà lim I là nơi khắc nghiệt nhất. Với diện tích chỉ 4,87m², chúng thường nhốt từ 20 đến 37 người, thậm chí giam cả nam lẫn nữ. Tù nhân phải ngồi chen chúc, chồng lên nhau trong cái nóng ngột ngạt, hôi thối khó chịu hơn mùi xác chết lâu ngày, làm không biết bao nhiêu tù nhân lần lượt hy sinh. Trong buồng tối này, nhiều đồng chí bị chết ngạt hoặc kiệt sức. Chế độ ăn uống vô cùng khắc nghiệt, mỗi ngày chỉ có hai vắt cơm và vài hạt muối. Để sinh tồn, tù nhân phải nghĩ ra nhiều cách như hít hơi ẩm trên tường, uống nước tiểu để chống mất nước. Tuy trải qua rất nhiều tra tấn với điều kiện khắc nghiệt, nhưng các đồng chí luôn tìm cách đấu tranh, liên lạc với bên ngoài, biến nhà lao thành mặt trận đấu tranh kiên cường.

Di tích được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia vào ngày 24/01/1998. Ngày nay, nơi đây trở thành địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ. Chính quyền địa phương và các cơ quan chức năng đã thực hiện nhiều biện pháp bảo tồn di tích, tu bổ công trình nhằm giữ nguyên trạng nhà lao, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho khách tham quan. Các hoạt động như tham quan thực tế, kể chuyện lịch sử, triển lãm tư liệu, các cuộc thi thiết kế pano chủ đề về cách mạng áp dụng công nghệ số hiện đại… được triển khai thường xuyên, giúp lan tỏa nhanh chóng giá trị lịch sử đến các thế hệ trẻ.

Di tích Nhà số 09 Đào Duy Từ thu hút sự quan tâm của nhiều cán bộ, đảng viên và quần chúng Nhân dân, tại đây thường xuyên tổ chức các hoạt động tri ân, tưởng niệm. Những hoạt động này không chỉ giúp thế hệ hôm nay hiểu rõ hơn về quá khứ mà còn góp phần nuôi dưỡng lòng yêu nước, bồi đắp tinh thần tự hào dân tộc. Đặc biệt, các chương trình giao lưu nhân chứng lịch sử, giúp thế hệ trẻ có cơ hội trực tiếp lắng nghe những câu chuyện thực tế, từ đó thấm nhuần hơn tinh thần đấu tranh kiên cường của cha ông. Việc đẩy mạnh tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng cũng giúp lan tỏa giá trị di tích rộng rãi hơn, từ đó nâng cao nhận thức cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ, về tầm quan trọng của việc bảo vệ và phát huy truyền thống yêu nước, bảo vệ và xây dựng đất nước ngày càng phát triển.

                                                                                     Thùy Dung