Phong trào cách mạng những năm 1930 - 1931 mà đỉnh cao là Xô Viết Nghệ Tĩnh, cũng như phong trào cách mạng của Quảng Ngãi đã thúc đẩy phong trào cách mạng Hoài Nhơn có bước phát triển nhảy vọt. Trong các phong trào cách mạng đó, Đảng bộ huyện Hoài Nhơn đã giáo dục tư tưởng, giác ngộ cách mạng, rèn luyện tinh thần đấu tranh kiên cường cho đảng viên và quần chúng.

Ngày 20/7/1931, tại Dĩnh Thạnh (Tam Quan) Đảng bộ Hoài Nhơn họp bàn kế hoạch tổ chức cuộc biểu tình vũ trang toàn huyện nhằm biểu dương lực lượng chống lại sự khủng bố đàn áp, buộc bọn cầm quyền phải chấp nhận yêu sách của quần chúng và tỏ tình đoàn kết với Xô Viết Nghệ Tĩnh.

Trong khi Hoài Nhơn đang khẩn trương chuẩn bị cho cuộc biểu tình thì trong hai ngày 19 và 20/7/1931, Đảng bộ Quy Nhơn bị địch khủng bố, phá vỡ nặng nề các tổ chức Đảng. Tuy nhiên, Đảng bộ Hoài Nhơn vẫn kiên quyết tiến hành biểu tình theo kế hoạch đã định. Từ 5 giờ chiều ngày 22/7, cuộc biểu tình bắt đầu. Đoàn biểu tình được tổ chức thành nhiều cánh, xuất phát từ các hướng khác nhau rồi tiến về hợp điểm tại Tài Lương, sau đó tiến về phủ đường Bồng Sơn để đấu tranh. Để bảo vệ đoàn biểu tình, tự vệ đỏ chốt tại đèo Bình Đê chặn địch từ Quảng Ngãi vào và chốt tại Km số 6 chặn địch từ Bồng Sơn ra.

Cánh thứ nhất gồm nhân dân các làng Cửu Lợi, An Thái, Tăng Long, Đại Hóa, Trung Trinh, Bình Ninh,…tập trung tại cầu Ông Rãi (An Thái, Tam Quan) có tổ tự vệ đỏ bảo vệ. Khi tiến đến quán Ông Chư (Phụng Du, Hoài Hảo) thì chạm mặt đội lính khố xanh. Chúng chặn đường biểu tình và ra lệnh giải tán, đồng thời nổ súng uy hiếp quần chúng. Bất chấp sự đe dọa, đoàn biểu tình vẫn hiên ngang tiến lên, hô vang khẩu hiệu "Phản đối bắn giết nhân dân Nghệ Tĩnh, Quảng Ngãi!",... Địch hoảng sợ bắn xối xả vào đoàn biểu tình, một số đồng chí hy sinh và bị thương nặng. Đoàn biểu tình với khí thế sục sôi tiếp tục tiến về phía trước, hướng thẳng về Tài Lương.

Cánh thứ hai gồm nhân dân các làng Chương Hòa, Dĩnh Thạnh, Huân Công, Lộc An, Hảo Thiện, Trường Xuân, Quy Thuận,… Trong cánh này có bộ phận nhân dân thuộc các làng Tam Quan Bắc, từ Tam Quan tiến ra Chương Hòa để hợp điểm với nhân dân các làng thuộc Hoài Châu Bắc. Khí thế bừng bừng của đoàn biểu tình làm cho lý trưởng các làng Hảo Thiện, Dĩnh Thạnh, Lộc An hoảng sợ chạy trốn. Lý trưởng làng Huân Công dẫn đầu đoàn phu ra đầu làng chặn, đòi đoàn biểu tình phải giải tán và đe dọa báo quan phủ; tổ tự vệ xông tới gạt lý trưởng ra, tất cả đoàn phu hốt hoảng bỏ chạy. Đoàn biểu tình xông lên đốt chòi canh, phá hàng rào và tiếp tục hành trình.

Cánh thứ ba có lực lượng đông nhất, gồm nhân dân các làng Hy Tường, Hy Văn, Hy Thế, Châu Đê, Quy Thuận, An Sơn, Thành Sơn,… hợp điểm gần đập Bà Quyến (Hoài Châu Bắc) rồi tiến theo đường hàng tổng vào Chợ Cát (Hoài Hảo) để đến Tài Lương. Khi tiến qua các làng thì nhân dân Hoài Phú, Hoài Hảo gia nhập đoàn biểu tình. Dọc đường quần chúng đốt trụi các điếm canh, chòi gác của địch.

Một cánh khác gồm nhân dân các làng Tài Lương, Ngọc An (Hoài Thanh Tây), Trường Lâm (Hoài Thanh) cũng tổ chức thành đội ngũ kéo đến địa điểm tập trung.

Toàn đoàn biểu tình hơn 3.000 người khí thế rầm rộ, trống thúc liên hồi, đuốc sáng rực trời; tiến đến đâu đều trấn áp đoàn phu, thám báo, đốt trụi các điếm canh dọc đường. Tổ tự vệ đỏ đốt cháy một xe ô tô của đồn Bồng Sơn tại Km số 6 Tài Lương; bắt chánh tổng An Sơn trên đường chạy về Bồng Sơn trình báo... Trước sức áp đảo của đoàn biểu tình, bọn lý hương bỏ trốn.

Khoảng 1 giờ 30 phút sáng ngày 23/7/1931, đoàn biểu tình tiến đến Cây số 7 ở Tài Lương thì bị binh lính địch chặn lại. Gặp lực lượng địch mạnh, đoàn biểu tình không nao núng, siết chặt đội ngũ, kiên quyết tiến lên. Lập tức binh lính địch xông vào đoàn biểu tình để giật cờ, băng rôn, xả súng và buộc đoàn biểu tình giải tán. Nhiều đồng chí và quần chúng nhân dân hy sinh và nhiều quần chúng bị thương. Tuy vậy, cuộc biểu tình vẫn tiếp diễn.

Cuộc biểu tình vũ trang đêm 22 rạng sáng ngày 23/7/1931 có 13 đảng viên và quần chúng trong huyện đã hy sinh, 1 đảng viên bị kết án tử hình, 3 đảng viên bị kết án tù chung thân, 20 đồng chí bị đày lên nhà lao Buôn Ma Thuột, 11 đồng chí bị đày lên ngục Kon Tum, 47 đồng chí bị giam cầm tại nhà lao Bình Định - Quy Nhơn và hàng trăm quần chúng bị giam cầm tại nhà lao Phù Ly. Tổ chức cách mạng và cơ sở ở Hoài Nhơn bị phá vỡ nặng nề, số đảng viên còn lại rất ít.

Sau vụ đàn áp cuộc biểu tình tại Cây số 7 Tài Lương, những ngày tiếp theo, địch mở rộng cuộc khủng bố ra toàn huyện Hoài Nhơn. Chúng lập thêm hàng loạt đồn binh ở các vùng xung yếu để khống chế khu vực Tam Quan, Tài Lương, Phụng Du, Quy Thuận, An Đỗ,… và điều động thêm một số đơn vị lính khố xanh, khố đỏ từ các nơi về tăng cường lực lượng cho phủ Hoài Nhơn.

Cuộc biểu tình năm 1931 tại Cây số 7 Tài Lương là một mốc son chói lọi, một hồi chuông thức tỉnh quần chúng đi theo tiếng gọi của Đảng để chống lại ách đô hộ của thực dân và bọn tay sai phong kiến; thể hiện tinh thần đấu tranh cách mạng của quần chúng nhân dân, tạo ra thế và lực cho các cao trào cách mạng ở Hoài Nhơn sau này.

                                                                          Anh Thư