1. An Lão - mảnh đất anh hùng trong cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm

An Lão là vùng đất giàu truyền thống yêu nước và cách mạng, địa bàn sinh sống của ba dân tộc anh em Kinh, H’rê và Bana. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, An Lão là vùng tự do, hậu cứ cách mạng của tỉnh. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, An Lão là căn cứ cách mạng phía Bắc của tỉnh Bình Định và Quân khu V. Do vậy, Mỹ - Diệm đã đàn áp dã man, chúng thực hiện chính sách 3 sạch: Giết sạch, phá sạch, đốt sạch; xây dựng bộ máy ngụy quân ngụy quyền; tổ chức nhiều cuộc truy lùng, càn quét đẫm máu hòng uy hiếp tinh thần, ý chí cách mạng của quần chúng Nhân dân.

Từ năm 1959 đến năm 1964, Mỹ - Diệm tập trung lực lượng để bình định vùng An Lão. Được sự chỉ đạo chặt chẽ của Khu ủy Khu V, Tỉnh ủy Bình Định, Huyện ủy An Lão đã lãnh đạo phong trào đấu tranh chính trị, chiến tranh du kích của quân và dân địa phương ngày càng phát triển mạnh mẽ, nhằm chống lại kế hoạch dồn dân lập ấp, bắt lính của địch, đồng thời xây dựng lực lượng vũ trang địa phương. Đầu năm 1960, các xã An Bửu, An Bình (nay là xã An Dũng), An Phú (nay là xã An Vinh) tập hợp trên 1.500 người dân đấu tranh suốt 3 ngày đêm, bí mật tiêu diệt những tên mật vụ, ác ôn nguy hiểm. Tháng 12/1960, trận chống càn của quân và dân các xã An Dân (nay là xã An Trung), An Lạc, An Ninh (nay là xã An Hưng) đã đánh bại và làm thiệt hại nặng một tiểu đoàn địch. Đầu năm 1961, địch lập kế hoạch mở đường An Lão đi Ba Tơ (Quảng Ngãi) nhưng đã bị lực lượng của ta đánh phá liên tục buộc chúng phải bỏ dở kế hoạch này. Trong 2 năm 1961 - 1962, lực lượng của địch bị thiệt hại lớn, có 3 lần thay đổi quận trưởng. Trước tình thế khó khăn, Mỹ và chính quyền tay sai đã tăng cường xây dựng quận An Lão thành một cụm liên hoàn, gồm chi khu quận lỵ, 3 cứ điểm và 8 chốt điểm ấp chiến lược với các lực lượng bảo an, biệt kích, dân vệ...

Từ tháng 4 đến tháng 9/1962, bộ đội huyện An Lão kết hợp với Tiểu đoàn 50 của tỉnh giải phóng đồi Hưng Nhơn - An Hòa (nay là thị trấn An Lão), tiêu diệt 3 trung đội dân vệ, 01 đại đội bảo an, thu nhiều vũ khí và quân trang, quân dụng của địch. Những cơ sở cách mạng ngày càng lớn mạnh, lực lượng của ta càng đánh càng mạnh và càng dày dạn kinh nghiệm. Được sự hỗ trợ của bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân du kích đã trưởng thành nhiều mặt, quần chúng nhân dân ủng hộ về sức người sức của… Tất cả sẵn sàng và quyết tâm bước vào chiến dịch giải phóng quê hương.

Đầu tháng 12/1964, tình thế cách mạng trên chiến trường miền Nam thay đổi, Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu V quyết định mở chiến dịch tấn công giải phóng huyện An Lão. Đêm ngày 6 sáng ngày 7/12/1964, quân và dân ta đồng loạt nổ súng tấn công như vũ bão vào chi khu quận lỵ và các cứ điểm của địch trên địa bàn huyện. Chỉ trong một đêm, quân và dân ta đã tiêu diệt toàn bộ các cứ điểm của địch, truy bắt tàn quân, tề điệp, ác ôn; giải phóng 8 ấp chiến lược, làm chủ toàn bộ thung lũng An Lão, tạo điều kiện thuận lợi để triển khai lực lượng đánh quân chi viện của địch. Với tinh thần chiến đấu anh dũng, chiến sĩ ta đã kiên cường bám chắc trận địa, giành giật với địch từng tấc đất, đẩy lùi các đợt ném bom ác liệt bằng máy bay và các trận phản công bằng đường bộ của địch. Chỉ trong vòng hai ngày 7 và 8/12/1964, chiến dịch giải phóng An Lão đã cơ bản thắng lợi. Đến ngày 23/12/1964, toàn bộ lực lượng của địch rút chạy xuống Hoài Ân, huyện An Lão được giải phóng.

Chiến thắng An Lão thể hiện khí thế cách mạng tiến công của quân và dân An Lão - Bình Định nói riêng, cả nước nói chung, là một điểm son khởi đầu cho việc đánh bại các kế hoạch và chiến lược Chiến tranh đặc biệt của Mỹ ở miền Nam. Lần đầu tiên trên chiến trường Khu 5 xuất hiện phương pháp tác chiến mới - đó là sự kết hợp giữa bộ đội chủ lực với bộ đội địa phương và dân quân du kích; kết hợp giữa đấu tranh chính trị, đấu tranh binh vận với đấu tranh vũ trang.

Chiến thắng An Lão là biểu tượng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, là tấm gương sáng ngời về ý chí quyết chiến, quyết thắng của cán bộ, chiến sĩ Quân khu V và các lực lượng vũ trang tỉnh Bình Định, huyện An Lão... Chiến thắng An Lão là chiến thắng của tinh thần đoàn kết quân dân, đoàn kết giữa ba dân tộc anh em Kinh, H’re và Bana trên địa bàn huyện. Chiến thắng An Lão gắn liền với sự ra đời và truyền thống vẻ vang của nhiều đơn vị bộ đội chủ lực, đặc biệt là Trung đoàn 2 An Lão anh hùng. Thắng lợi này tiếp tục khẳng định sức mạnh của dân tộc kết hợp với sức mạnh của thời đại, sức mạnh của chiến tranh nhân dân đối với kẻ thù nguy hiểm nhất và có vũ khí tối tân nhất.

2. Phát huy truyền thống cách mạng trong công cuộc xây dựng quê hương

Sau ngày đất nước được hoàn toàn giải phóng, phát huy truyền thống cách mạng vẻ vang, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân huyện An Lão viết tiếp trang sử hào hùng của quê hương, bảo vệ vững chắc thành quả cách mạng. Từ một địa phương bị chiến tranh tàn phá nặng nề, An Lão đã tiến từng bước vững vàng, nhân dân ra sức lao động sản xuất để xây dựng quê hương. Trong nhiều năm qua, kinh tế của huyện không ngừng phát triển, cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng; nông lâm nghiệp phát triển toàn diện, từng bước nâng cao năng xuất, chất lượng các loại cây trồng, vật nuôi; ngành du lịch mở hướng phát triển, một số mô hình khởi nghiệp gắn với du lịch cộng đồng, chế biến dược liệu; cơ sở hạ tầng được đầu tư đồng bộ, một số công trình lớn được xây dựng và đưa vào sử dụng, từng bước đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương; an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội được giữ vững; hệ thống chính trị được củng cố, kiện toàn; đời sống vật chất và tinh thần của Nhân dân không ngừng được nâng cao, các đối tượng chính sách và người có công với cách mạng được quan tâm chăm sóc; bộ mặt nông thôn, miền núi có nhiều khởi sắc. Những thành tựu An Lão đạt được trong thời gian qua là minh chứng về sự nỗ lực phấn đấu không ngừng của cả hệ thống chính trị và sự đồng thuận, ủng hộ của các dân tộc anh em trên địa bàn huyện.

Với truyền thống cách mạng, tiềm năng và thế mạnh cùng với quyết tâm của chính quyền địa phương, chúng ta tin tưởng rằng An Lão sẽ phát triển nhanh và toàn diện, vững bước đi lên như mong đợi của cán bộ và Nhân dân trong huyện.

                                                           Quang Lợi